Gjengitt fra Årboka 2014 med tillatelse fra årbokkomiteen. tilrettelagt for web av HHV

John Erikson

AV OLAF EVENSHAUG

Olaf Evenshaug har på sitt særpregete språk fortalt mange historier om personer og hendelser fra miljøet i Hommelvik i tidligere tider. Det er med glede vi også i år kan presen­tere slikt stoff fra Evenshaug sin penn.

John Erikson, en svensknorsk rallare, kom hit te Vika om­kring 1915. Æ kjæm i hau at vi møtt’n når vi kom fra skola, som va på bedehuset den gongen, fra 1914 te 1916. Han bodd da i husa te’n Petter og Emilie Stokkbak oppi Stykke. Vi va redd den ruvandes karen med den vide slusk-hatten, brun væst og fløyelsbuksa som gikk ned i snørsko som gjekk hælveis oppå læggen. Vi pusta letta når vi va kommi forbi’n. Vi skoll få lær å kjenn’n seinar, for han vart gift med ei hommelvikjente og vart boan her til sin død i 1968.

— aldri besøkt heimlandet

Det va vel ingen som sikkert vesst kor han kom i frå i Sverige. Det rare va at’n aldri besøkt heimlandet sitt etter at’n kom hit. Det vart kviskra om at’n mått ha virri borti et eller anna uhumskheit borti Sveige, og at’n mått stikk av derifrå. Ingen vesst no sekkert, men her slo’n sæ ne i alle fall. Det vi veit sekkert e at’n va en førsteklasses skytebas og anleggskar.

Ein ækte rallare. Ein reinhårig kompis og ein kar med en satirisk og treffende replikk Replikka som vil gå igjen i lang tid framover blant folk. Som f.eks denne: Det va ein kar som vart kalt Syl’n her i Vika, som bodde på Mojale. Han Erikson bodd på Blåhåmmår’n den gongen. Han skoll besøk «Syl’n» eingong, men han va itj heim. Erikson træft’n nerri Vika og da sa’n «Jasså, her kommer jag frå Blåhåmmårstugan og gikk raka vegen til Sylstugan, men nu ser jag at værten står her».

Om ild og vann og ildevann

Og så va det den gongen han møtt ein kassefabrikant som va ein fanatisk avholdsmann. Denne kasseslåar’n brann det nokså ofte åt oppi fabrikken. Da han møtt’n Erikson som va godt i farten, koinn’n itj dy sæ. Han ga sæ te å prek om brennevinet og dets vederstyggeligheit og alkoholisme og all den jævelskapen som vart konsekvensen tå drekking Og ætte at mainn ha fått snakka tu sæ avholdspreika si, tok han Erikson opp ei fyrstikk og holdt den beint framom nasen på’n å sa: «Titta på denne du, den ha gjort många men­niskjor både rika og fattiga, og jag kan sega at om jag e full, det går øver, men at vi e dum det går aldri øver, god afton».

Ætti ein brann i fabrikken sin, fløtta sildkassemann inni ein tå Ræv-Hansen-husa på Mojalet. Dette fortalen Erikson sjøl: «Efter han hadde flyttet dit, var jag med och gravde og satte upp en hydrant rakt utom hans hushørna. Fjorton dagar efteråt flyttade han åter».

Hytteliv

Ved foten tå Oksfjellet hadd’n Erikson en liten kåk, som han og nån tå kompissan hass tok sæ ein tur te av og te. No satt det nån karm der og drakk karsk. Den eine ætter den ander gjekk ned på høgkant, og dæm begynt å bli både lyrisk og sangglad. Ingen tå dæm ha hørt’n Erikson ta ein trall. Derfor villa all ha’n te å søng. «Du John, no må du søng ei ækte svensk rallarvis åt oss». Det va samstæmmig oppfordring. «Ne-e sa’n Erikson, jag har sjunget ein gong i mitt liv, og da fikk jag femton kroner i mulkt». Det va på et karneval i Folkets Hus at’n forsøkt sæ, og lænsmann va te steds.

— te slutt fann han inni et halvfærdig skap

Ein annan gong han Erikson va oppi hytta alein, kom’n Sivert på besøk. Det regna så det ausa ned, det fantes itj en tørr trå på’n Sivert. Hytta va nokså ny da, og det va itj så my å ha på sæ mens klean tørka over ovn. Han Erikson leita både høgt og lågt, og te slutt fann han inni et halvfærdig skap ei gammel boks som kjæringa, hu Josefme, ha kassert. «Jag hittar intet arrnat, ta på deg denne klædningen Sivert». Ja, han Sivert tredd på sæ buksa han. Da sa’n Erikson; «Jag måste skratta, du tar deg fint ut, och Sivert du måste vara stolt, det er bara jag och du som har vant i Josefmes byksor».

— ei flask med nå brunt på

Og så va det ein gong borti nabohytta, Myggbukta (hytta hass Nygaardsvold). Det va straks ætte at tyskeran ha fola sæ heim. Tyskeran ha nettopp virri oppi hytta for å snus å leit om dæm koinn finn nå som dæm koinn bruk i propaganda’n sin. Men der skeit dæm sæ. Dæm fann itj nåkkå. Men derimot ha dem lagt igjen nå når dæm for. Det va ei flask med nå brunt på. Derre flaska lå en del kara utpå vold’n og kika på, deriblant han Erikson. Flaska vart ende­vendt, studert og kika på både utvendig og innvendig.

— fab­bulert og fantasert i timesvis

Ein tå karan sa: «Det derre ha dæm sætt igjen for å dræp dæm som smaka på». «Det e da så fin ein etikett, det står da itj nå dødninghau nån steds i allfall», sei ein annan. «Kanskje det e det som e det fange», sei ein tredje. Ætti at dæm ha fab­bulert og fantasert i timesvis, sei’n Erikson te slutt: «Ne-e, poikar, ni får helsa Josefin från mig, jag måste veta vad flas-kan inneholder». Dermed sætt’n flaska på kjæften og svelga unna. Det gekk lang tid før de anneran tors å ta ein støyt. Dæm satt speint for å sjå om han begynt å vrangvend augan. Men det vart ingen reaksjon, og flaska gikk på roindgang.

Strabasiøs skitur

Sammen med ein svensk kompis; Bergren, å’n Gammel-Fredriksen å’n Johan Evensen skoill de oppi kåken hass Erikson ei påskhælg. Dem tok bilskyss opp te Fosshode bru, der Amdalsveien tar tå Selbuveien. Derifrå skoill dæm bruk ski. Det kan vårrå en fir-fem km i vanskelig terreng. Iallfall sist to-tre kilometran. Dæm va kommi en to-tre kilometer på vei, da dæm vart enig om at’n Johan skoill gå først, og tenn opp te dæm kom, mens de anneran tok sæ ein rast. Ja, han Johan gikk han, og itj så læng ætti va’n fram. De armer sætt sæ som sagt. Dæm va itj så hælsig te å gå som han Johan, og mens dæm satt der, så tok dæm sæ en nubbe.

«Ein liten nubbe i det her kolde vedret e bra det. Ock jag tror vi åkar skidor betre»,

ment’n Erikson. Ja, som tenkt så gjort. Dæm tok sæ både ein og to og fleire før dæm starta. Og underveis vart det og nubba med jamne mellomrom. «Jag e tusan inte helt seker på vart vi tar vegen», sa’n Erikson, «men jag tror det er her». Og så la dæm ivei.

— holdt liv i de armer toan om natta

Dæm gikk og dæm gikk, og med en stopp så læng at dæm fekk sæ en dram. Og mørkar og mørkar vart det. Tilslutt vart det så mørkt at dæm itj såg ei flasklængd framom sæ. Og orienteringsevnen vart itj nå likar tå all dramman dæm ha ti sæ. «Ne-e, vi måste ta inn her, jag tror inte du har non kåk», sa’n Bergren. Og så slo dæm sæ ned oinner ei lurvtell med my snø oppi. Han Berggren som va i bra form, tent opp bål, og det va vel han som holdt liv i de armer toan om natta. Han braut bar og laga te sæng åt dem, og hiva bar oppå dem. Han fann stronga te bålet, så dæm itj speika i den sprættkalde natta.

— starta opp med kaukinga

Da det begynt å lysna om mårrån, fekk dæm sjå at dæm lå på motsatt sia tå Dragstsjøen. Stiv og læmster og med dun­drandes tømmermenn, kreka dæm sæ ivei på ski’n. Og itj læng ætter hørt dæm at’n Johan kauka. Han starta opp med kaukinga , straks ætti at’n ha tent opp kvell’n førri. Han ropa og bælja langt utover natta, og begynt på om mårrån igjen. Han gikk ut i fra at dæm ha komme i ei anna hytt om kvelden, og at dæm låg over der. Ingen tå dæm fekk nå men ætte den iskalde natta under lurvgrana.

Eriksons mjuke side

Det va straks ætte at’n Erikson ha bygd huset sitt oppmed Isdammen. Han og nån kara sto utpå vein og såg på under­verket. Plutselig vart’n Erikson alvorsam og sa; «Titta på den kåken poikar, jag har drukket opp mange så der i mitt liv, først nu har Josefin fått sin». Det hendte at også han vart klein non gang. Da gret’n og ba a Josefine ta gitaren sin å søng åt sæ. Da mått det vårra en salme eller en annan religiøs sang. Han koinn vårrå råbarsk, men koinn skift fort over te det motsatte.

Han va ein tå personan som sætt præg på det lokale miljø i bygda, da æ sjøl vaks opp.